Çĕр улми тупăшлă-и?

10 Окт, 2018

XXI ĕмĕрте Раççей çĕр улми туса илессипе тĕнчере иккĕмĕш вырăн йышăннă (пĕрремĕшĕнче — Китай). Вăхăт иртнĕ май Инди ку енĕпе иртсе кайнă. 2016 çулта Китайра — 96 млн, Индире — 46 млн, Раççейре — 34 млн
тонна «иккĕмĕш çăкăр» туса илнĕ. Германире, Голландире çак культура сарăлсах пырать.

Тухăç енĕпе чи малта — Çĕнĕ Зеланди,
гектар пуçне вăтамран 502 центнер. Çĕнĕ
йышши технологи, климат тухăçа палăр-
маллах ÿстерет. Хăш-пĕр фермерăн вăл
700 центнера та çитет. Иртнĕ çул Çĕнĕ
Зеландири аграрисене çанталăк синкерĕ
/шыв илни, çулла юр ÿкни/ тухăçа 20-30
процент чакарнă. Европăри çĕршывсен-
че çĕр улми çитĕнтерессипе Нидерланд
малта — гектарти вăтам тухăç 447 центнер.
Кунта çĕнĕ сортсемпе ытларах ĕçлени те
куçкĕрет. Бельгире, Германире, Франци-
ре, Англире те кăтарту пысăк. Италире,
Испанире тухăç сахалли шăрăх, типĕ çан-
талăкпа çыхăннă. Çакна та палăртмалла,
çĕр улми чи нумай туса илекен çĕршыв-
сенче гектар тухăçĕ пĕчĕк. Сăмахран, Ки-
тайра вăл — 144, Индире — 164, Раççейре
165 центнер.
Раççейре çĕр улми ытларах хуш-
ма хуçалăхсенче анлă сарăлнă /85%/.
Вĕсен гектарти вăтам тухăçĕ те пĕчĕкрех
/148 центнер/. Пысăк предприятисен —
234-250, фермерсен 170 центнер. Реги-
онсен тухăçĕ климатран килет. Чи пысăк
кăтарту Тула /250 центнер/, Брянск /229/
облаçĕсен. Курск, Воронеж, Самар, Пен-
за облаçĕсемпе Тутар, Пушкăрт респу-
бликисенче 200-300 центнера яхăн. Кăн-
тăр регионсенче лаптăка шăварсан кăна
тухăçа хăпартма пулать.
Хушма хуçалăхсенче тухăç пĕчĕк пул-
нин сăлтавĕ — пахалăхсăр вăрлăх. 4-6 çул-
тан сорта çĕнетмелле, кăнтăр регионсен-
че — 2-3 çултан. Хушма хуçалăхсенче вара
вунă çул ытла пĕр сорта лартаççĕ. Вăр-
лăха пасарта туяннипе те çĕр улми вĕте-
лет, унта вирус инфекцийĕ пуçтарăнать.
Минерал, пестицид виçесĕр хывнăран тă-
пран микрофлори пĕтет. Ял хуçалăх тех-
никипе йăнăш усă курнăран пулăхлă çĕр
сийĕ чухăнланать.
Хресченĕн тепĕр йывăрлăх — çĕр улми
япăх сутăнни. Раççейре ку кăтарту — 63,
Нидерландра — 90, Европа çĕршывĕсен-
че 80 процентпа танлашнă. Раççейри чы-
лай регионта çуркунне кая юлса килет,
çу кунĕсем кĕске. Çавăнпа ир тата вăтам
пулакан сортсене лартса хăварма тивет.
Ку сортсем вара япăх упранаççĕ. Кăлар-
нă чухне асăрханусăр пулнипе, тĕрĕс мар
упранипе те çĕр улми самай пĕтет.
РФ Ял хуçалăх министерстви палăр-
тнă тăрăх, кăçал мĕн пур категорири
хуçалăхра 26,6 млн тонна çĕр улми кă-
ларса пуçтармалла, ку пĕлтĕрхинчен — 10,
2016 çулхинчен 14 процент сахалрах. Кă-
тарту чакни уйрăм хуçалăхсем сахаллан-
са пынипе çыхăннă. Ялсем пушанаççĕ,
пахчасене çум курăк пусса илет. Çамрăк-
сем çĕр ĕçĕпе нушаланасшăн мар. Ял
хуçалăх çыравĕн кăтартăвĕсем те çакна
çирĕплетеççĕ. Çывăх вăхăтра уйрăм
хуçалăхсенче «иккĕмĕш çăкăр» лаптăкĕ
татах 600 пин гектар ытла чакма пулта-
расса пĕлтереççĕ ведомствăра.
2017 çулта Раççей хăйне çĕр ул-
мипе тивĕçтересси 7 процент чакнă
/90,7 процент/. Апат-çимĕç хăрушсăр-
лăхĕн доктринин кăтартăвĕпе вырăнти
çимĕçпе çĕршывра 95 процентран кая
мар тивĕçтермелле /2016 çулта — 97,7,
2015 çулта 105,1 процент пулнă/. Росстат
пĕлтернĕ тăрăх, иртнĕ çул çĕршывра 29,6
млн тонна çĕр улми кăларнă. Ку 2016 çул-
хинчен 4,9 процент сахалрах. Пĕлтĕр унăн
лаптăкĕ — 1,9 млн, 2016 — 2,05, 2015 çулта
2,1 млн гектар йышăннă.
Çĕр улми çителĕксĕрри уйрăмах çур-
кунне палăрать. Федерацин таможня
служби пĕлтернĕ тăрăх, иртнĕ çулсенче
ют çĕршывран 772 пин тонна шултра çĕр
улми турттарнă. Раççей рынокĕнче Еги-
пет, Беларуç тÿпи ÿссех пырать.
Раççейре 146 млн ытла çын пурăнать.
Çулталăкра кашни çын пуçне 80 кг çĕр
улми пĕтет. «Иккĕмĕш çăкăр» пурĕ 12 млн
тонна кирлĕ. Ку хисепе çитме пултарăпăр-
ши? Управсем чĕр таварпа тулма тытăн-
нă ĕнтĕ. Октябрĕн 5-мĕшĕ тĕлне çĕршыв-
ра 225,9 пин гектар çинчен 5,3 млн тонна
çĕр улми кăларнă /уйрăм хуçалăхсемпе
сад-пахчасене шутламасăр/. Гектарти вă-
там тухăç — 234,5 центнер.
Чăваш Ен — çĕр улми «çĕршывĕ». Ан-
чах кунта та унăн лаптăкĕ çултан-çул ча-
кать. Кăçал унăн тухăçĕ те савăнтармасть.
Октябрĕн 5-мĕшĕ тĕлне çичĕ пин гектар
çинчен 124 пин тонна тухнă /гектартан вă-
тамран 177 центнер/. ЧР Ял хуçалăх ми-
нистерстви район администрацийĕсем-
пе «Чăваш Республикинче ял хуçалăхне
аталантарасси тата ял хуçалăх продук-
цийĕн, чĕр таварăн тата апат-çимĕçĕн
рынокне йĕркелесси» патшалăх програм-
мине пурнăçа кĕртме килĕшÿ тунă. Ун
тăрăх хуçалăхсен 160 пин тоннăран кая
мар çĕр улми туса илмелле. Малтанлă-
ха палăртнă тăрăх, ăна вунă ытла район
пурнăçлаймасан та пултарать.
Республикăра çĕр улмипе ăнăçлă
ĕçлекен хуçалăхсем сахал мар. Анчах та-
вар япăх сутăнни, техника çителĕксĕрри,
çанталăк условийĕсем унăн лаптăкне па-
лăрмаллах пĕчĕклетсе хăварчĕç. Хăш-пĕр
районта ăна ячĕшĕн кăна лартаççĕ тейĕн.
Акă Хĕрлĕ Чутай, Çĕмĕрле тăрăхĕнчи
хуçалăхсенче çĕр улми 20 гектартан та
сахал. Малалла вулас...

www.hypar.ru

Лариса НИКИТИНА.

Комментировать

CAPTCHA на основе изображений
Введите символы, которые показаны на картинке.